تلسکوپ، یکی از مهم ترین اختراع های بشری است. این وسیله ساده با نمای نزدیکی که از اشیاء نشان می داد، چشم انداز جدیدی را پیش روی مشاهده کنندگان قرار داد. از وقتی که انسان های کنجکاو تلسکوپ را به سمت آسمان گرفتند، دید بشر به سیاره خودش و تمام جهان تغییر کرده است.
اما سوال اینجاست که چه کسی تلسکوپ را اختراع کرده است؟ پاسخ این پرسش همچنان مجهول است. شیشه گری و تکنیک های برش عدسی در اواخر سده 1500 میلادی متحول شد و احتمالاً یک نفر دو عدسی را روی هم قرار داده و متوجه شده که اتفاقات جالبی می افتد.
اولین کسی که درخواست ثبت اختراع تلسکوپ داده، یک عینک ساز هلندی به نام هانس لیپرشی بوده است. در سال 1608، لیپرشی مدعی شد وسیله ای ساخته که می تواند اجسام را تا 3 برابر بزرگتر نشان بدهد. تلسکوپ هانس یک عدسی چشمی مقعر و یک عدسی محدب داشت. عده ای می گویند داستان از آنجا شروع شد که دو کودک در مغازه هانس با دو عدسی بازی می کردند و ناگهان او تصویر خروس بادنما را که خیلی دورتر از مغازه قرار داشت، از میان عدسی ها دیده بود. عده دیگری می گویند جرقه اکتشاف تلسکوپ توسط هانس زمانی خورد که او طراحی عینک ساز دیگری به نام زاخاری یانسن را دزدید.
یانسن و لیپرشی در یک شهر زندگی می کردند و هر دو در زمینه ساخت ابزار اپتیکال فعالیت می کردند. علما همچنان با هم بحث دارند که هیچ سند و مدرکی وجود ندارد که نشان بدهد لیپرشی به تنهایی تلسکوپ ساخته است. اما به هر حال، لیپرشی به خاطر ثبت اختراعی که انجام داد، به عنوان مخترع تلسکوپ شناخته می شود. این در حالی است که یانسن به خاطر ساختن تلسکوپ پیچیده تر شناخته می شود. اما به نظر می رسد هر دوی آنها برای ساخت تلسکوپ ساده و تلسکوپ پیچیده تر تلاش خود را کرده بودند.
چیزی که پیدا کردن مخترع تلسکوپ را سخت تر می کند، این است که شخصی به نام جاکوب متیوس چند هفته بعد از لیپرشی برای ثبت اختراع تلسکوپ اقدام نمود. دولت هلند به دلیل ادعاهای متقابلی که شده بود، هر دو درخواست ثبت اختراع را رد کرد. همچنین مسئولین وقت ادعا کردند که ساخت مجدد این وسیله کاری ندارد و نمی توان به راحتی برای هر کسی گواهی ثبت اختراع صادر کرد. در نهایت، متیوس جایزه گرفت و دولت به لیپرشی مبلغی را پرداخت کرد تا از روی تلسکوپش چند نمونه دیگر بسازد.
گالیله وارد می شود
در سال 1609، گالیلئو گالیله چیزهایی در مورد عدسی های پرسپکتیو هلندی شنید و بدون آن که عدسی ها را ببیند، در عرض چند روز مشابه آن را ساخت. او در کارش پیشرفت کرد و توانست وسیله ای بسازد که اجسام را 20 برابر بزرگتر نشان می داد. گالیله وسیله ای که ساخته بود را به مجلس سنای ایتالیا تقدیم کرد. به گفته استیلمن دریک، در کتاب گالیله چگونه کارمی کند: بیوگرافی علمی گالیله، مجلس سنا به گالیله مقام استادی در دانشگاه پادوا اهدا کرد و حقوق او را دوبرابر نمود.
گالیله اولین کسی بود که تلسکوپ را به سمت آسمان گرفت. او قادر بود کوه ها و چاله های روی کره ماه و ربان نوری که دور آسمان پیچیده شده یا همان راه شیری را ببیند. گالیله همچنین حلقه دور زحل، لکه های روی خورشید و چهار قمر دور ژوپیتر را کشف نمود.
توماس هریوت، مردم شناس و ریاضیدان بریتانیایی هم از تلسکوپ برای رویت ماه استفاده می کرد. علت شهرت هریوت، سفرهایی بود که به ویرجینیا انجام می داد و از منابع موجود استفاده می کرد. اولین نقاشی او از ماه در آگوست 1609 و قبل از کشفیات گالیله کشیده شده بود اما هرگز منتشر نشد.
گالیله هر چه بیشتر نگاه می کرد، بیشتر به این نتیجه می رسید که سیارات بر اساس مدل کوپرنیک به دور خورشید می گردند. گالیله کتابی با عنوان گفتگو در باب دو نظام عمده عالم: نظام کوپرنیک یا نظام بطلیموس نوشت و آن را به پاپ اوربان هشتم هدیه کرد. اما عقاید گالیله ارتدادی خوانده شد و او را در سال 1633 به دادگاه رم احضار کردند. با تخفیفی که در مجازات به او داده شد، به حصر خانگی محکوم گردید. اما گالیله تا آخر عمر یعنی 1642 در منزلش به کار کردن و نوشتن ادامه داد.
دانشمندان در اقصی نقاط اروپا تصمیم به توسعه تلسکوپ های موجود گرفتند. یوهانس کپلر در مورد عدسی ها مطالعه کرد و تلسکوپی با دو عدسی محدب طراحی نمود. در تلسکوپ کپلر اشیا برعکس نشان داده می شدند. ایزاک نیوتن با خواندن نوشته های کپلر پیشنهاد کرد که در ساخت تلسکوپ از آینه به جای عدسی استفاده شود. نیوتن در سال 1688 تلسکوپ انعکاسی خود را ساخت. تا قرن ها بعد، تلسکوپ انعکاسی حرف اول را در نجوم و ستاره شناسی می زد.
کاوشگری در کیهان
اولین تلسکوپ شکستی در رصدخانه یرکس واقع در ویسکونسین و در سال 1897 رونمایی شد. تلسکوپ شکستی از عدسی ها برای جذب و تمرکز نور استفاده می کند. اما عدسی یک متری تلسکوپ یرکس خیلی زود با یک آینه بزرگتر تعویض شد. تلسکوپ بازتابی هوکر در سال 1917 در رصدخانه ماونت ویلسون در پاسادانا شروع به کار کرد. همانجا بود که ادوین هابل ستاره شناس متوجه شد منظومه فلکی آندرومد به اندازه یک کهکشان و چیزی در حدود 2.5 میلیون سال نوری از راه شیری فاصله دارد.
با پیشرفت رادیو، دانشمندان توانستند علاوه بر نور، امواج الکترومغناطیسی دیگر در فضا را هم مورد بررسی قرار دهند. یک مهندس آمریکایی به نام کارل جانسکی اولین کسی بود که امواج فضایی را در سال 1931 تشخیص داد. او در مرکز راه شیری منبعی از امواج پیدا کرد. تلسکوپ های رادیویی شکل کهکهشان ها را ترسیم کردند و تایید کردند که ریزموج هایی در فضا وجود دارد. وجود این ریزموج ها در تئوری بیگ بنگ عنوان شده بود.
تلسکوپ های مشهور
در ادامه با برخی از تلسکوپ های مطرح دنیا آشنا می شوید:
تلسکوپ فضایی هابل
این تلسکوپ در سال 1990 عرضه شد. برخی از بزرگترین یافته های هابل عبارتند از: تخمین زدن سن جهان، پیدا کردن قمرهای اطراف پلوتون، مشاهده کهکشان های مختلف و بررسی وضعیت هوای بیرون جو. این تلسکوپ حتی سیاراتی را در خارج از منظومه شمسی یافته است که برای دوره خودش و به عنوان یک تلسکوپ اولیه دستاورد بسیار بزرگی محسوب می شود. اولین بار که یک سیاره در خارج منظومه شمسی به صورت رسمی کشف شد در اواسط دهه 1990 میلادی بود.
ایرادی که در آینه این تلسکوپ وجود داشت، توسط خدمه یک شاتل در 1993 برطرف شد. هابل پنج بار توسط فضانوردان تعمیر شده است. هابل در سال 2009 برای آخرین بار تعمیر شد و تا کنون به کار خود ادامه داده است. هابل یکی از چهار تلسکوپی است که در مشاهدات بزرگ ناسا در دهه های 1990 و 2000 در کنار تلسکوپ های اسپتزر، کامپتون گاما و کندرا ایکس ری استفاده شده است.
تلسکوپ فضایی جیمز وب
این تلسکوپ جانشین هابل می باشد و تاریخ افتتاح آن چندین بار عقب افتاده است. برخلاف هابل این تلسکوپ خیلی دورتر از زمین قرار می گیرد و فضانوردان تعمیرکار هیچ گونه دسترسی به آن ندارند. ساخت این تلسکوپ بر اساس چهار پرسش صورت گرفت: اولین نور متصاعد شده در جهان، چگونگی شکل گرفتن کهکشان ها؛ چگونگی شکل گرفتن ستاره ها و منشا حیات.
تلسکوپ کپلر
این شکارچی سیاره در اولین پرتابش بیش از 4000 سیاره پیدا کرد. در ابتدا تمرکز این تلسکوپ بر روی خوشه فلکی قو بود اما در سال 2013 با مشکلاتی که در نقطه گذاری پیش آمد، ماموریت تلسکوپ تغییر یافت و شروع به حرکت کردن در مناطق مختلف فضا نمود. از دستاوردهای بزرگ کپلر می توان به یافتن اَبَر زمین ها و سیارات سنگی اشاره نمود. تشخیص این گونه سیارات در کنار ستاره های نورانی کار دشواری است.
تلسکوپ آلما
این تلسکوپ، 60 گیرنده در شیلی دارد و تخصصی آن گشتن میان غبارهای سیارات جدید است تا چگونگی شکل گیری اجرام آسمانی مشخص شود. آلما بسیار حساس است و گیرنده های زیادی دارد. از دستاوردهای این تلسکوپ، ارائه تصویر بسیار واضح و شفاف از ستاره ابط الجوزا و اندازه گیری دقیق سیاه چاله هاست.
تلسکوپ آرسیبو
این رصدخانه از سال 1963 شروع به کار کرده و برای مطالعات رادیویی اش مشهور شده است. تلسکوپ پورتوریکویی به خاطر پیامی که در سال 1974 برای خوشه ام 13 ارسال کرد به شهرت رسید. این رصدخانه در طوفان مهیبی که در سال 2017 وزید و پورتوریکو را در هم کوبید، بسیار صدمه دید. آرسیبو به این دلیل که لوکیشن فیلم جیمزباند در سال 1995 بود هم معروف می باشد. در سال 1997 هم از این رصدخانه در فیلم دیگری استفاده شد.
کارل جی.جانسکی
این رصدخانه در واقع مجموعه ای از 27 تلسکوپ است که در صحرای نیو مکزیکو قرار داده شده اند. شکل گیری این مجموعه با VLA در سال 1973 کلید خورد. از یافته های VLA می توان به پیدا کردن یخ بر روی کره مریخ، جست و جو در غبارهای مرکز راه شیری و مطالعه چگونگی تشکیل سیاه چاله اشاره کرد. از این رصدخانه در فیلم contact در سال 1997 استفاده شده که در آن فیلم پیامی از ماورای زمین دریافت می شود.
رصدخانه دبیلو. ام. کک
در رصدخانه دبیلو. ام. کک در هاوایی از یک تلسکوپ دوقلو استفاده می شود که بزرگترین تلسکوپ مادون قرمز محسوب می شود. این تلسکوپ ها کار خود را از سال های 1993 و 1996 آغاز کردند. برخی از دستاوردهای بزرگ این تلسکوپ دوقلو عبارتند از: پیدا کردن سیاره فرا منظومه ای که از پدر و مادر خود جدا می شد و کشف حرکت ستارگان در نزدیکی کهکشان آندرومد.
رصدخانه پالومار
رصدخانه پالومار که در سن دیه گو واقع شده از سال 1949 شروع به کار کرده است. این تلسکوپ برای کشف جهان های کوچکی به نام های کوآر، سدنا و اریس در کمربند کوپیر به شهرت رسیده است. اما کار دیگر این تلسکوپ رصد کردن انفجار ستاره ها، ردگیری شهاب سنگ ها و انفجارهای اشعه گاماست.
اگر شما نیز به تلسکوپ علاقه مند هستید می توانید برای خرید تلسکوپ به فروشگاه کندو مراجعه فرمایید.